Svifflug

Flugið 

Hversu lengi geta svifflugur haldist á lofti?

Sviffluga getur verið dregin á loft með spili eða flugvél. Mótorsviffluga (selflaunch) og ferðavélsviffluga (TMG) geta notað eigin vélarafl til að taka á loft.
Í spiltogi næst um 300-600 metra hæð en það fer eftir vindi o.fl. þáttum en í flugtogi þegar sviffluga er dregin upp af flugvél er hægt að draga sviffluguna hærra og lengra eftir ósk flugmanns en oftast um 500 - 1000 m. hæð. Á mótorsvifflugu ákveður flugmaðurinn hvenær hann slekkur á mótornum og byrjar að svífa. 
Einnig eru til svifflugur sem eru með litla mótora ,,hjálpar mótor” en þá er hægt að ræsa eftir að svifflugan er komin á loft og nota til að koma sér til baka á áfangastað eða til að hækka flugið. Dæmi um svona svifflugu er tveggja sæta Duo Discus T (TF-SAS) sem er í eigu SFÍ.

Í raun eru engin fræðileg takmörk fyrir því, hversu lengi svifflugan getur haldist á lofti, svo lengi sem uppstreymi er nægilegt. Hvert flug getur varað frá 5 mínútum til nokkurra klukkustunda. Hér á landi er ekki óalgengt að flug vari í 30 mínútur til 5 klukkustunda og jafnvel lengur.

Tilraunum til að setja tímamet, var þó hætt þegar menn voru farnir að vera það lengi að þeir sofnuðu jafnvel við stjórnvölinn. Met í þolflugi á Íslandi á Tryggvi Helgason, sem flaug í rúmar 16 klukkustundir í hangi við Sellandafjall í Mývatnssveit árið 1953. 

 
Hvað gerist ef allt í einu kemur logn?

Svifflugur eru ekki háðar vindi til að haldast á lofti, þó svo að vindur geti myndað uppstreymi. Svifflugan sígur stöðugt í átt til jarðar eftir að hafa verið dregin á loft. Svifflugmaðurinn verður því að finna uppstreymi til að klifra í. Hann getur nýtt sér þrenns konar uppstreymi:

 

Fjallauppstreymi (Hang-flug)

Þegar vindur blæs á fjallshlíð streymir hann upp fjallið. Með því að fljúga fram og til baka meðfram fjallinu er svifflugan inni í þessu uppstreymi og hækkar flugið, hún getur ná nokkru hærra en fjallshlíðin sem myndar uppstreymið. 
Hang-flug er mest stundað á Íslandi þar sem fjöllin í nágrenni við Sandskeið mynda gott uppsteymi vegna legu þeirra í vestlægum og norðlægum vindáttum. 

 

Hitauppstreymi (Termik-flug)

Á góðviðrisdögum hitar sólin jörðina og loftið næst jörðu hitnar, þenst út og verður léttara en loftið sem ofar er og leitar því upp á við og myndar súlur eða ,,bólur" með rísandi lofti sem nefnist hitauppstreymi eða termik (thermal). Þegar loftið rís kólnar það og að lokum svo mikið að rakinn í því þéttist og myndar ský sem nefnast bólstraský (Cumulus) sem sjá má víða um himinninn á sólríkum dögum og þá helst á sumri til við rétt veðurskilyrði. Svifflugfólk kallar þessi ský oftast termik ský en þau geta verið smá og stundum orðið risastór skúraský (Cumulonimbus) ef þau þroskast nægilega mikið við vissar aðstæður.
Svifflugmaðurinn hækkar sig með því að fljúga í hringi inni í þessu rísandi lofti sem getur verið mjög sterkt. Ef þú sérð svifflugu hnita hringi undir bólstraskýi, þá getur þú verið viss um að flugmaðurinn er að hækka sig í hitauppstreymi sem hann getur svo nýtt sér til að fljúga langar vegalengdir. Í keppnum er oftast flogið í hitauppstreymi en stundum í blandi við fjallauppstreymi.

 

Fjallabylgjur (Bylgju-flug)

Í meðalhvössum og hvössum vindi og þegar rétt veðurskilyrði eru fyrir hendi getur stundum myndast bylgjuhreyfing í loftinu hlémegin við fjöll. Þessari bylgjuhegðun loftsins má líkja við bylgju í vatni: Það er eins og loftið falli í "fossi" niður af fjallinu. Þegar loftið lendir á jörðinni veldur fyrirstaðan því að það sveigir upp á við og myndar oft sterkt uppstreymi í mjög stöðugu lofti sem svifflugmenn geta nýtt sér. Í toppi bylgjunnar myndast sérkennileg kyrrstæð vindskafin ský sem nefnast bylgjuský (Lenticularis) sem eru lagskipt og líkjast þess vegna stundum fljúgandi diskum en fyrir neðan myndast rótór sem getur valdið mikilli ókyrrð sé flogið inn í hann en hann getur líka gefið vísbendingu um hvar uppstreymið er að finna. Bylgja getur náð allt að tífaldri hæð fjallsins sem myndaði hana og hæðarmet í svifflugi eru sett í bylgjuskilyrðum.

Einhver frægasta bylgjan er líklega fyrirbæri sem myndast við norðurströnd Ástralíu á vorin og kallast Morning Glory. Sú bylgja er að vísu ekki ýkja há en hún getur orðið allt að 1000 km að lengd.

 

Hversu hratt, langt og hátt geta menn komist á svifflugu?

Venjulega er flogið á 80-200 km/klst. hraða en hámarkshraði getur verið allt að 300 km/klst. sem er u.þ.b. 1/3 af hraða farþegaþotna.

Nútíma svifflugur geta svifið 35-70 km fyrir hverja 1.000 m. hæð í logni en það er breytilegt eftir aðstæðum. Með því að nýta uppstreymi á leiðinni er síðan hægt að fljúga mörg hundruð km. og jafnvel yfir  þúsund km. án þess að lenda. Löng yfirlandsflug eru yfirleitt mjög krefjandi fyrir svifflugmenn og krefst miklar einbeitingar allt flugið sem byggjir á góðri þjálfun og þekkingu til að öryggi sé aldrei fórnað. Reynslan kemur með tímanum. En þessi flug standa upp úr öllum öðrum og gera svifflugið að einstæðri íþrótt.

Íslandsmet í yfirlandsflugi er 558 km, frá Geitamel við Gunnarsholt á Rangárvöllum, að Álftanesi á Mýrum, aftur til baka að Múlakoti í Fljótshlíð, að Ökrum á Mýrum og aftur að Geitamel. Þetta flug tók 7 klst. Lengsta flug í beina línu er 250 km frá Sandskeiði að Kvískerjum í Öræfum. 
Nú til dags er oftast keppt í vegalengd + hraða með því að ná sem mestum meðalhraða á fyrirfram ákveðnum flugferlum sem geta verið frá 100km og yfir 1.000 km. 

Núverandi heimsmet á Þjóðverjinn Klaus Ohlman. Metið setti hann þann 21. janúar árið 2003. Um var að ræða 3,009 km langt, þriggja hornpunkta bylgjuflug yfir Andesfjöllum.

Íslandsmet í hæðarflugi á Sigmundur M. Andrésson og er það rúmlega 8.000 m, sett í fjallabylgju yfir Esjunni. Þetta er svipuð hæð og farflugshæð farþegaþotna.

Heimsmet í hæðarflugi á James M. Payne. Metið setti hann 2. september 2018 yfir El Calafate í Argentínu er hann flaug í bylgju upp í 22.657 m hæð í sérstaklega hannaðri svifflugu fyrir metflugið. Við hæðarflug yfir 3.000 - 4.000 metrum verða svifflugmenn að nota súrefnistæki.

 
Hvernig er keppt í svifflugi?

Keppni í svifflugi stendur yfir í nokkra daga. Á hverjum degi er sett ákveðið verkefni sem  keppendur eiga að ljúka. Verkefnin eru yfirleitt um 100-300 km löng flug með einum eða fleiri hornpunktum og marki á flugvellinum aftur.

Komist flugmaðurinn ekki alla leið og neyðist til að lenda eða ræsa mótor fær hann stig fyrir þá vegalengd, sem hann komst.

Keppendur reyna síðan að ljúka verkefninu á sem skemmstum tíma. Nákvæmur flugriti (IGC logger) um borð í svifflugunni sér svo um að skrá flugið og reiknar út meðalhraðann á flugleiðinni. Í flestum keppnissvifflugum eru stórir vatnstankar í vængjum og stéli sem hægt er að bæta vatni í til þess að auka skriðþunga hennar til að hjálpa keppendum að ná hærri meðalhraða.

Íslandsmót hafa verið haldin annað hvert ár á Helluflugvelli. Keppendur hafa verið 8-15 nú á seinni árum. Í alþjóðlegum keppnum er ekki óalgengt að keppendur séu 20-120 talsins. Nú til dags er ,,Formúlu keppnin” Sailplane Grand Prix orðin tvímælalaust sú vinsælasta í greininni og þar vinnur sá sem fyrstur kemur yfir marklínu því allir keppendur byrja á sama tíma. Hægt að fylgjast með keppninni beint á skjá eða tölvu þar sem keppninni er lýst í rauntíma.

 

Er svifflug hættulegt?

Eins og við alla íþróttaiðkun er ákveðin áhætta fólgin í svifflugi, en á sama hátt og við akstur bifreiðar er það ávalt undir stjórnandanum komið, hversu mikil hættan er.

Með ströngum reglum og eftirliti með flugi einstaklinga er svifflug ekki hættulegri íþrótt en gengur og gerist.

 

Hverjir stunda svifflug á Íslandi?

Hér á landi iðka u.þ.b. 50 manns svifflug. Í Svifflugfélagi Íslands eru skráðir um 50 meðlimir á öllum aldri, sá elsti á áttræðis aldri og þeir yngstu 14 ára, sem er lágmarksaldur til að fljúga einflug án kennara.

 
Hvernig lærir fólk svifflug?

Svifflugnám skiptist í tvo hluta, verklegan og bóklegan. Verklegi hluti námsins fer fram í tveggja sæta kennslusvifflugu.
Í bóklega hlutanum er farið yfir flugeðlisfræði, veðurfræði, lög og reglur um flug og loftrými o.fl fræði sem tengist svifflugi.

Námið getur hafist þegar nemandi er orðinn 13 ára. Hann þarf hins vegar að vera orðinn 14 ára til þess að fljúga einn án kennara. Venjulega þurfa nemendur 30-40 flug með kennara áður en þeir taka hæfnispróf og fá leyfi til að fljúga einir. Eftir það taka við einflug undir eftirliti kennara ásamt nokkur kennslu flug til að undirbúa fyrir prófflug til að fá skírteini.

Svifflugfélagið sér um bæði verklega og bóklega kennslu og bókleg próf eru haldin hjá Samgöngustofu.

Að loknu námi og prófi í bóklega hlutanum gefur Samgöngustofa út alþjóðlegt skírteini svifflugmanns (SPL). Nemendur þurfa að vera orðnir 16 ára til að fá skírteinið, en með því fá þeir réttindi til að fljúga einir án eftirlits kennara og geta flogið með gesti og öðlast fleiri réttindi eins og t.d. listflug.

Það er ekki óalgengt að þeir sem ætla að læra vélflug hefji flugnám sitt hjá Svifflugfélagi Íslands. Sú reynsla sem fæst þannig er dýrmæt, því auk þess að geta byrjað fyrr að læra flug (13 ára), kynnist viðkomandi öllum grunnþáttum flugsins. Sagt hefur verið að bestu vélflugmenn búi að svifflugreynslu. Þegar kemur að lágmarkstímakröfum til réttinda einka- og atvinnuflugmanna er tekið tillit til reynslu þeirra í svifflugi.

Þeir sem eru með annars konar flugreynslu (vélflug) þurfa einungis nokkur flug með kennara áður en þeir geta farið einflug og upplifað nýja tegund  frelsistilfinningar. 

 

Hvað kostar að fljúga svifflug?

Verklegt nám frá byrjun til einflugsprófs kostar ca. 400.000 kr. Innifalin í því verði eru allt að 40 flug með kennara, 3 einflug, kennslubók og flugdagbók.

Til að fá skírteini má síðan reikna með 100.000 kr. í viðbót.
Kostnaður við flug eftir einflugspróf fer síðan eftir áhuga og ástundun hvers og eins.

Hvað kostar sviffluga?

Það er hægt að fá ágætar notaðar byrjandasvifflugur á 3 til 5 milljónir króna. Gera má ráð fyrir að góð notuð keppnissviffluga kosti ekki minna en 10 milljónir króna.  Nýjustu ofur-svifflugur kosta allt að 50 milljónum króna. 

Flestir nota svifflugur félagsins. Svifflugfélag Íslands á 3 einsætur og 2 tvísætur auk tveggja sæta ferðasvifflugu sem eru til afnota fyrir félagsmenn. Einnig eru nokkrar svifflugur í einkaeign eða í sameign nokkurra manna. Þannig deilist kostnaður við kaup og rekstur á fleiri hendur auk þess sem viðhaldsvinna verður auðveldari en viðhaldsvinna á svifflugvél er minniháttar.

 

Eftir hverju sækjast menn í svifflugi?

Það eru nokkrir þættir sem svifflugmenn ræða gjarnan um þegar þeir eru spurðir hvað sé svona sérstakt við svifflugið:

Að njóta náttúrunnar.
Frelsistilfinning.
Spennandi íþrótt sem veitir endalausa áskorun.
Að ná árangri á eigin spýtur.

Svifflug er frábær leið til að njóta náttúrunnar. Fagurt útsýni er yfir fjöll og dali, þú svífur frjáls eins og fuglinn og það er ekkert til að trufla þig. Það eina sem þú heyrir er örlítill hvinur í vindinum.

Svifflugið býður upp á endalausa áskorun. Fyrir byrjandann er það glíman við að ná tökum á að stjórna svifflugunni sem á hug hans allan. Eftir að svifflugmaðurinn er farinn að fljúga einn er það glíman við  náttúruöflin, að læra að finna uppstreymi í mismunandi veðurskilyrðum sem er endalaus lærdómur.

Með yfirlandsflugum opnast nýir möguleikar. Þá þarf svifflugmaðurinn að glíma við nýtt landslag og öðruvísi veðurfar.

Fyrir suma er ánægjan fólgin í að vera einn með sjálfum sér í góðu uppstreymi yfir Vífilfellinu og dást að útsýninu, fyrir aðra er ánægjan fólgin í að glíma við afreksstig og Íslandsmet, að fljúga sífellt lengra og hraðar.

Svifflug er ekki fyrir alla, en þeir sem velja svifflug fá út úr því ómælda ánægju og þeir upplifa líka margt sem engin leið er að kynnast með öðrum hætti - svifflug er engu líkt.
Að prófa svifflug er auðvelt. Á sumrin er Svifflugfélag Íslands með starfsemi á Sandskeiði flest kvöld og um helgar frá kl 13:00, þegar ekki er rigning eða þoka.

Þú getur komið á þessum tímum eða hringt í síma (587-8730 og 697-8730 og fengið nánari upplýsingar
Að fara í útsýnisflug með kennara í tveggja sæta svifflugu er frábær reynsla.